Krachtstof: Lezing Pedro de Bruyckere

'Een lezing geven over taal en kunst? Ik zie geen verschillen. Er zijn verschillende kunsttalen die je kunt aanleren', aldus de man die in 2013 door Vrij Nederland is omschreven als één van de beste Onderwijsvernieuwers in Nederland. 'Ik had een leerkracht Nederlands die vertelde over zijn lievelingslied, Paul Simons Graceland. Hij legde de eerste zin The Mississippi Delta was shining like a national guitar uit als het verhaal van een gitaar die een land verenigde. 

Excuseer meneer, zei ik, maar ik denk dat u dat verkeerd begrepen heeft. Want de national guitar is een bepaald type aluminium gitaar. Op dat moment wist ik dus iets wat de leerkracht niet wist. Waardoor ik een compleet andere interpretatie had van het liedje dan de docent.

Wat heb je allemaal nodig om een liedje te begrijpen? In de wetenschap is veel discussie is, behalve over wat begrijpend lezen is, daarover zitten wetenschappers op één lijn. Helaas gaat het begrijpend lezen in Nederland en Vlaanderen achteruit. Men kan een tekst lezen. Maar ze kunnen niet handelen op basis van wat ze lezen... Daar hebben ze moeite mee. 

Als we kijken naar oorzaken... de leesmotivatie is onvoldoende. Het leesonderwijs is te weinig uitdagend, wordt saai gevonden. De gehanteerde didactiek schiet tekort. En begrijpend lezen heeft een te geïsoleerde plaats in het onderwijs. Waarom we dat niet over het kunstonderwijs zeggen? Er bestaan geen vergelijkende toetsen over kunst. Het is moeilijk om aan de alarmbel te trekken dat kunsteducatie achteruit gaat. Maar vervang leesmotivatie door kunstmotivatie, dan ben ik ervan overtuigd dat ook dat op veel scholen afwezig is.'

'Een van de oudste formules over lezen is R = D x C. Reading = Decoding x Comprehension.

Bij een vermenigvuldiging ben je altijd het slachtoffer van het kleinste getal. Ik ga jullie een kleine oefening begrijpend lezen geven. Een Decoding-voorbeeld om dat te ervaren... [zet video aan waarbij elke keer 1 woord in beeld verschijnt] Een moeilijke lezer decodeert elk woord één voor één. [woorden lopen door beeld, omgevingsgeluiden dringen door, iemand klopt op de deur en loopt binnen, er klinkt een vogeltje, geroezemoes]

Dit was moeilijk hè. Beeld je nu in dat je zo moet studeren. Er is geen leesplezier. Daarom moet je inzetten op leesmotivatie én achtergrondkennis als het gaat om begrijpend lezen. Het gaat om een vermenigvuldiging. Dit is niet anders bij welke andere kunsttaal.'

'Een van mijn lievelingsconcepten is intertekstualiteit. Er zijn volop voorbeelden van in films. In seizoen 3 van Breaking Bad komt een moment voorbij gebaseerd op een iconische scène uit Tarantino's Pulp Fiction. Of de foto van Diane Arbus' tweeling, die de inspiratie was voor Kubrick's tweeling in de The Shining.' 

'Wanneer je het hebt over begrijpend lezen, dan kan er intertekstualiteit zijn over verschillende talen heen. Elementen uit de ene kunststroming, kunnen voor verdieping zorgen in andere kunsten. En dan kun je zeggen: je kunt iets mooi vinden zonder te weten waarom. Maar intuïtie is ook kennis. Het ontstaat door heel veel in aanraking te komen met een taal. Heel vaak denken we dat de betekenis van een liedje in de tekst zit. Maar in een andere context, kan hetzelfde liedje met dezelfde woorden een heel nieuwe betekenis krijgen. De zender heeft een framework of knowledge. En die geven boodschappen mee in hoe je kunst interpreteert. En ook aan de kant van de ontvanger heb je een framework aan knowledge. En zo vormt ieder een eigen betekenis.'

'In het onderwijs leggen we graag uit wat dit of dat betekent. Maar leg mij eens uit wat moed is. En welk lied of welk kunstwerk zou je kiezen om "moed" uit te leggen? Ik vroeg leerlingen mij een song te noemen die toont wat werken voor het milieu betekent. En een leerling zingt voor mij de regel We don't need no education. En ik zeg gelijk dat dit nummer van Pink Floyd niet gaat over het milieu. Maar de leerling had gelijk. Want hij refereerde aan deze video [het betreffende nummer onder een videoclip die gaat over klimaatverandering en milieu, red.]. En zíjn betekenis kwam uit die videoclip, terwijl ik, luisterend naar de lp's van Pink Floyd, een heel ander referentiekader heb.

Wil je met iemand anders praten over kunst en cultuur? Dan heb je een vertrekpunt. Maar je hebt ieder een eigen codering, een geheugenbibliotheek, waaruit je put.'

'Nog een belangrijke waarschuwing over kunst en cultuur op school. Trap niet in de val van doel versus middel. Als je cultuur als middel gaat gebruiken om leesprestaties te verbeteren, maak je kunst en cultuur vervangbaar en dus kwetsbaar. Ga dus uit van Arts for Art's sake, wat ook de titel is van een rapport van de OECD. Stop met middeldenken. Kunst en cultuur geeft waarde op zich om een samenleving vorm te geven. Ja, taalonderwijs en kunstonderwijs hebben veel met elkaar gemeen, maar bestaan ook naast elkaar en hebben los van elkaar ook waarde.' 

1. Passie is heel besmettelijk. Als iemand iets heel enthousiast brengt, kun je daar helemaal in meegevoerd worden.
2. Beschouw kunst als een taal. 
3. Kijk over de taalmuren heen.
4. Vraag naar betekenisgeving aan leerlingen.
5. Ga niet overanalyseren, maak kunst niet kapot.

Meer van Pedro de Bruyckere vind je op www.pedrodebruyckere.blog 

Dit artikel is een samenvatting van de lezing van Pedro de Bruyckere tijdens Krachtstof | Noordelijk Festival Cultuureducatie. K&C en Compenta organiseren Krachtstof als onderdeel van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit. Lees meer over de CMK-regeling in Groningen en Drenthe.