Krachtstof: Anders kijken naar ons onderwijs met Claire Boonstra

‘Er zijn heel vanzelfsprekende verhalen over onderwijs die we elkaar vertellen. Ik wil jullie vragen om, elke keer als je zo’n verhaal hoort, bij jezelf te rade te gaan.’

Met deze woorden richt Claire Boonstra zich tot de onderwijs- en cultuurprofessionals in de zaal. Even daarvoor heeft ze twee opvattingen over wat onderwijs kan zijn geïllustreerd aan de hand van onze twee onderwijsministers. Minister voor Primair en Voortgezet onderwijs Wiersma richt zich op orde, controle, basisvaardigheden en centrale aansturing – op onderwijs en de leerling als een machine. Daartegenover staat minister Dijkgraaf (middelbaar en hoger beroepsonderwijs) die als natuurkundige en kunstenaar van mening is dat mensen complexe wezens zijn en dat onderwijs geen ladder maar een waaier van mogelijkheden moet zijn. 

In de 18e en 19e eeuw ontstonden de verhalen die nu nog steeds ons huidige onderwijssysteem vormen, vervolgt ze. Adolphe Quetelet (1796-1894) paste de normaalverdeling voor het eerst toe op de mens. ‘Hij zag het gemiddelde als het ideale godsbeeld. Alles wat buiten de deviaties valt, is fout.’ Je kunt werkelijk álles op die normaalverdeling leggen, laat ze zien – van lengte tot eerste tandjes tot eerste stapjes tot muzikaliteit tot leesvaardigheid. 

Sir Francis Galton (1822-1911) kwam met het idee dat er superieure en inferieure mensen zijn. Een idee dat past binnen het verhaal van gemiddelden en de uitschieters naar boven (superieur) en naar beneden (inferieur). ‘We zijn het voor waar gaan aannemen. Maar is het ook logisch dat onze hoge verwachtingen slechts bij een smal setje mensen past?’

In 1966 introduceert Adriaan de Groot de Citotoets (later: centrale eindtoets). Een meerkeuzetoets die dankzij de eerste computers op een grote schaal verwerkt kan worden. Daarmee zou het iets zeggen over de capaciteit van leerlingen. In een dan nog verzuild Nederland wordt gekozen om vakken te toetsen waarover geen ruzie kan ontstaan: taal en rekenen. Alles in meerkeuzevragen. Het bleek een handig instrument om beleidsmatig voorspellingen te doen over hoeveel kinderen er in het onderwijs verdeeld moeten worden.

‘Allocatie en selectie lijkt sinds jaar en dag de belangrijkste functie van ons onderwijs aldus de overheid.’ Claire vraagt zich echter af: ‘Op basis waarvan sorteren we? Nu denken wij als leraren nog dat de toets iets zegt over wat kinderen kennen en kunnen. Maar daar is de toets niet voor gemaakt, die is gemaakt om kinderen te alloceren. [..] Wat we daardoor soms vergeten is dat de helft van de kinderen onder het gemiddelde moet scoren. En daar trekken we heftige conclusies uit.'

‘Laten we een andere taal ontwikkelen’, roept Claire op. Iets anders dan één leraar op één groep, één vak, één plaats en één tijd. ‘Eén leraar kan toch onmogelijk al die talenten voeden?’. Laten we de school gaan zien als een ecosysteem, een levend organisch systeem. Er zijn al scholen die zo’n regeneratieve aanpak hebben, zoals Fuji kindergarten Tokyo: een ovaal gebouw waar kinderen binnen en buiten les krijgen en spelend kunnen ontdekken of Green school Bali: midden in de natuur, zonder muren en met de missie to educate earthkeepers.

 ‘Dit kán binnen ons systeem’, benadrukt Claire. Ook in Nederland:

• NOWSCHOOL: leren in vrijheid door middel van real-life learning.
• Laterna Magica is een organisch georganiseerde school.
• De Buitenjuf neemt kinderen tijdens de les mee naar buiten.
• Walhallab is de leer- en werkplaats voor kinderen met en zonder label.
• Agora vindt alle talenten belangrijk dus deelt niet in op niveau.

Volgens Operation Education is de bedoeling van onderwijs:

1. Leren ontdekken wie je bent
2. Samen het leven leren en samen leren leven
3. Verantwoordelijkheid nemen over je leven de over de samenleving waarnaar we streven

Claire: ‘Laten we dit dan ook gaan toetsen, in plaats van allocatie en selectie.’ 

Vervolgens richt Claire zich weer tot de zaal. Want wat staat leerkrachten en docenten eigenlijk in de weg om de dagelijkse praktijk anders in te richten? De antwoorden lopen uiteen:

• De overheid, en de eindtermen in het voortgezet onderwijs
• Tijd… want we moeten nu eenmaal gewoon die lessen doen
• Mankracht, want je hebt de bevoegde leraar nodig en allemaal andere mensen
• Gedegen financiering
• Ouders durven niet los te laten, hebben hoge verwachtingen

Ook in haar praktijk hoort Claire deze tegenwerpingen. Voor Operation Education vatte ze deze al een keer samen: 

1. Het systeem (wetten, regels, kaders, geld en prestatiecultuur)
2. Anderen zijn nog niet zo ver (bestuurders, ouders, leraren) 
3. Gewoonte (zo doen we het nu eenmaal)
4. Ik (gebrek aan lef of de angst om los te laten) 

Claire sluit af met een krachtige oproep. We are the system, we are the change. ‘Het hele systeem drukt niet op jou. Denk liever wij zijn het systeem, dus wij zijn de verandering! Kinderen kijken naar wat wij voorleven. Dus als je als school zegt hun talenten te willen ontplooien... Leef jij dat dan voor?’ 

CMK Groningen en K&C als penvoerder vieren in 2023 tien jaar Cultuureducatie met Kwaliteit. Deze keynote van Claire Boonstra vond plaats op 11 april 2023 tijdens Festival Cultuureducatie Krachtstof.